دیسک کمر، عوامل ایجاد، علائم و روش ‌های درمان

حتماً تا به حال برایتان پیش آمده که در عین سلامتی کامل و هنگا می‌که اصلاً توقعش را نداشته‌اید ناگهان دردی شدید را در ناحیه کمر یا پاهایتان حس کرده باشید. بسیاری از افراد به دلیل عادات نادرست راه رفتن، نشستن، بلند کردن اجسام سنگین یا ایستادن ‌های طولانی و مداوم حداقل یک بار کمردرد را تجربه کرده‌اند. تجربه‌ای ناخوشایند و کلافه کننده و البته مخل فعالیت ها حتی ساده‌ترین آنها. یکی از دلایل ایجاد این دردها، عارضه‌ای موسوم به دیسک کمر است. در این مطلب تلاش کرده‌ایم تا به شما اطلاعاتی جامع در مورد این عارضه شامل انواع آن، راه ‌های تشخیص، علل ایجاد، عوامل تشدید کننده و روش ‌های درمان ارائه دهیم. البته دانستن این اطلاعات جنبه راهنمایی داشته و کمک  می‌کند تا بدانید دقیقاً چه زمانی نیاز دارید به پزشک متخصص مراجعه کنید.

دیسک کمر چیست و از چند بخش تشکیل شده است

این نام که در بین عوام به عنوان یک عارضه شناخته  می‌شود، در حقیقت نام بخش ‌هایی از ستون مهره هاست. مهره ها یا همان استخوان ‌های ستون فقرات مستقیماً روی یکدیگر قرار نگرفته اند بلکه به غیر از دو مهره اول و دوم بین تمام آنها بالشتک ‌های اسفنج گونه ای است که از وارد آمدن فشار مضاعف و ساییدگی آنها جلوگیری  می‌کند و مانع ایجاد شوک در ستون فقرات  می‌شود. در واقع وظیفه محافظت از مهره ها بر عهده این بالشتک هاست که دیسک نام دارند. هنگا می‌که ما جسم سنگینی را بلند میکنیم وجود این بالشتک‌هاست که مانع خرد شدن مهره ها  می‌شود.

هر دیسک از دو بخش که یکی سخت است و حلقه دیسک یا آنولوس فیبروزوس(Anulus fibrosus) نامیده  می‌شود و یک بخش نرم که هسته یا نوکلئوس پولپوزوس (Nucleus Pulposus) نام دارد تشکیل  می‌شود.حلقه سخت از 16 لایه به هم تنیده ای که از کلاژن هستند ساخته شده و در پشت دیسک سوراخ بین مهره ای و ریشه ‌های عصبی قرار گرفته اند.

درباره دیسک کمر (waist disk) و عوامل ایجاد آن بیشتر بدانیم

همه ما در طول روز فعالیت ‌های مختلفی را انجام  می‌دهیم. راه  می‌رویم،  می‌نشینیم، ورزش  می‌کنیم و… در حین انجام هر کدام از این فعالیت ها این دیسک ها هستند که مانند کمک فنرهایی جلوی ضربه به مهره ها را  می‌گیرند. بالشتک ‌های غضروفی در هر لحظه حتی زمانی که خوابیده ایم انواع فشار با شدت ‌های مختلف را متحمل  می‌شوند.

اما واقعاً عارضه دیسک کمر چیست و چگونه اتفاق  می‌افتد؟ خشک شدن ماده ژلاتینی بین مهره ای یا سایش بافت ‌های غضروفی و بیرون زدگی آنها از مهره ها و ورودشان به کانال نخاعی که باعث فشار به ریشه ‌های عصبی شده و دردهای شدیدی را به دنبال دارد دیسک کمر نامیده  می‌شود که درست تر و دقیق تر آن است بگوییم فتق، لغزش یا بیرون زدگی دیسک کمری.

این بیماری اغلب در دوران میانسالی یعنی بین سنین سی تا پنجاه سالگی و پنج مهره آخر ستون فقرات بروز  می‌کند. با وجود اینکه دیسک قادر است ترک ‌های خود را ترمیم کند اما با بالا رفتن سن این قدرت ترمیم کاهش یافته و ترک ‌های عرضی و طولی که در آن ایجاد  می‌شوند باقی  می‌مانند.

 البته تنها بالا رفتن سن نیست که باعث ایجاد چنین مشکلی  می‌شود. سبک زندگی ناسالم مانند نشستن ها یا ایستادن ‌های طولانی ، خوابیدن روی تشک ‌های غیر استاندارد ، چاقی مفرط و سقوط از ارتفاع نیز از سایر علل ابتلاء به این عارضه محسوب میشوند.

مصدومیت خصوصاً در افراد ورزشکار که ورزش ‌های سنگین  می‌کنند و همچنین ورزش ‌هایی که در آنها خم شدن ‌های ناگهانی کمر رو به عقب بیشتر صورت  می‌گیرد هم از جمله عوامل بروز این بیماری هستند. علاوه بر اینها نقش عامل ژنتیک را هم نباید نادیده گرفت زیرا این امر در همه افراد به راحتی اتفاق ن می‌افتد

 دلیل درگیری پنج مهره انتهایی ستون فقرات این است که بیشترین حرکات ستون فقرات و بیشترین فشاری که وزن بدن اعمال  می‌کند در این ناحیه است.

انواع دیسک کمر

این عارضه ممکن است به چند صورت رخ دهد و شدت و عوارض آن نیز در هر نوع متفاوت است. وقتی صحبت از این مشکل می‌شود باید طیفی از بیماری‌ها را در نظر گرفت. دیسک سیاه یا کم آب، پارگی دیسک و ترک‌های طولی و عرضی که در آن ایجاد می‌شوند و بیرون زدگی از جمله این بیماری‌ها محسوب می‌شوند. در زیر به تفصیل راجع به دلایل بروز و عوارض هر یک صحبت کرده‌ایم.

1.     دیسک دهیدراته(Degenerative Disk)

دهیدراته شدن یا کم آبی اغلب با بالا رفتن سن نمایان شده و بخشی طبیعی از فرآیند پیری است. با این وجود به دلایل دیگری نظیر افزایش یا کاهش وزن شدید و ناگهانی، انجام حرکات تکراری و آسیب ‌های تروماتیک نظیر تصادف، آسیب ‌های ورزشی، سقوط از ارتفاع و همچنین بیماری اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات هم  می‌تواند بروز کند.

در این حالت بخش قابل توجهی از ماده ژلاتینی بین دیسک ها تخریب شده و در نتیجه انعطاف پذیری خود را از دست  می‌دهند. دهیدراته شدن عوارضی چون سفت شدن و کاهش دامنه حرکتی ستون فقرات و درد را به دنبال دارد. در چنین شرایطی راه رفتن، تغییر حالت از نشسته به ایستاده یا بالعکس، چرخش بدن و خم شدن بسیار دردناک است.

کم آبی دیسک همچنین تخریب لایه ‌های کلاژنی بیرونی و در نتیجه فتق دیسک را به دنبال دارد. علاوه بر اینها دهیدراته شدن  می‌تواند ضعف عضلات و تاندون ‌های حمایت کننده ستون فقرات را به بار بیاورد که تمام این عوارض با دردهای شدید همراهند. دامنه بروز دردها تنها در کمر نیست و پاها را نیز درگیر  می‌کند.

برای درمان این عارضه ابتدا از بیمار خواسته  می‌شود کمپرس ‌های گرم و سرد را جداگانه و با فاصله زمانی مناسب به مدت 15تا20 دقیق در محل آسیب دیده قرار دهد. تجویز داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی یکی دیگر از روش ‌های درمان است. در صورت بروز فتق دیسک ممکن است بنا به تشخیص پزشک نیاز به فیزیوتراپی باشد که هدف از آن افزایش دامنه حرکتی مناطق درگیر و تقویت انعطاف پذیری آن هاست. در صورت عدم حصول نتیجه از این روش ها آخرین گزینه عمل جراحی خواهد بود که در آن قسمت آسیب دیده برداشته شده و سطوح مجاور دیسک به هم پیوند زده  می‌شوند. در مواردی معدود عمل کاشت دیسک مصنوعی انجام  می‌شود.

ترک ‌های دیسک یا پارگی دیسک کمر

یکی دیگر از انواع این بیماری ترک یا پارگی دیسک است. در این حالت گفته  می‌شود دیسک دژنره یا ساییده شده. به این معنا که در قسمت بیرونی و سخت شکافی ایجاد شده و این شکاف و ترک باعث خروج مواد ژلاتینی و بروز کم آبی و در نتیجه فتق دیسک  می‌شوند.

انواع پارگی دیسک کمر

پارگی دیسک کمر با توجه به نقطه ای که اتفاق  می‌افتد خود انواعی دارد و هرکدام از آنها  می‌تواند عوارض مربوط به خود را داشته باشد.که در زیر به آنها اشاره  می‌شود:

• پارگی دیسک سنترال یا پارگی در خط وسط دیسک

در این نوع پارگی عمدتاً بیمار در اندام ‌های تحتانی احساس درد دارد. از دیگر عوارض این نوع پارگی فلج و همچنین عدم کنترل روی ادرار و مدفوع است.

• پارگی دیسک کمر در دو طرف

اگر دیسک تنها در یک طرف دچار پارگی شده باشد احساس درد در اندام تحتانی و به صورت یک طرفه خواهد بود. در اینحالت گفته  می‌شود بیمار سیاتیک یک طرفه دارد.

• پارگی دیسک کمر داخل سوراخ بین مهره ای

در این نوع پارگی که عمومیت چندانی ندارد مانند دو حالت قبلی درد در اندام تحتانی و بسیار شدید خواهد بود زیرا در این حالت فشار زیادی به عصب وارد  می‌شود.

• پارگی دیسک کناری یا لاترال

پارگی در نقطه ای دورتر از مرکز اتفاق افتاده و این امر موجب فشار به یک رشته عصبی  می‌شود. در این حالت نیز درد فقط در یک پا ایجاد  می‌شود.

• پارگی دیسک کمر خارج سوراخ بین مهره ای

برخلاف پارگی داخل سوراخ بین مهره ای، این نوع بیرون زدگی مشکل جدی برای بیمار ایجاد ن می‌کند و نیاز به اعمال جراحی نخواهد داشت.

• پارگی دیسک جلو

در این عارضه، پارگی در قسمت جلویی دیسک اتفاق  می‌افتد. در چنین حالتی جراحی با ریسک بالایی همراه است زیرا این پارگی در قسمت داخلی شکم و لگن است و باید حلقه جلویی ترمیم شود و احتمال اینکه پانچ استفاده شده توسط جراح باعث آسیب ‌های شک می‌در بیمار شود، بسیار بالاست.

• بالجینگ یا بیرون زدگی دیسک کمر

این عارضه هم اغلب با بالا رفتن سن رخ  می‌دهد و به صورت تدریجی پیشرفت  می‌کند. در این نوع بیماری، ماده ژلاتینی بین دیسک ها در اثر فشار به بیرون انحراف پیدا  می‌کند ولی بخش سخت دچار پارگی ن می‌شود. اما بیرون زدگی دیسک و برآمده شدن آن به ریشه ‌های عصبی فشار وارد کرده و تحریک این ریشه ها عامل ایجاد درد در بیمار  می‌شود. گاهی نیز مواد ملتهب شده از قسمت داخلی باعث تحریک عصب و بروز درد  می‌شوند.

راه ‌های تشخیص دیسک کمر

کمر درد  می‌تواند دلایل بسیار زیادی داشته باشد. طول و مدت و نوع دردها متفاوت هستند. گاهی اوقات با روش ‌های ساده ای مانند استراحت و پرهیز از فشار بیش از حد به عضلات کمر و گرم نگه داشتن محل درد، می‌توان آنها را تسکین داد. اما گاهی دردها مزمن و طولانی و بسیار آزار دهنده  می‌شوند تا آنجا که زندگی روزمره شخص را دستخوش تغییر ساخته و مانع از انجام هر نوع فعالیتی حتی ساده ترین آنها  می‌شوند. اما چگونه  می‌توان مطمئن شد دردی که احساس  می‌شود از چه نوع بوده و نیاز به چه روش درمانی دارد؟

توجه به محل وقوع درد

دردهایی که در اثر دیسک کمر رخ  می‌دهند به طور خاص قسمت ‌های تحتانی کمر را درگیر کرده و با سفت شدن و احساس خشکی عضلات همراهند. درد به طور یکنواخت حس شده و کمر را ن می‌توانید حرکت دهید. البته این را نباید فراموش کرد که این بیماری گاهی بدون درد بوده یا به صورت اسپاسم ‌های گاه و بی گاه بروز  می‌کند.

دردهای ناشی از این عارضه منحصر به ناحیه کمر نبوده و ممکن است در پاها نیز حس شوند. درد سیاتیک و احساس درد شدید در باسن نیز از دیگر روش ‌های تشخیص دردهای ناشی از دیسک کمر هستند.

گاهی نیز در اثر وجود دیسک کمر ممکن است دچار دردهای عصبی در ناحیه پشت پا شوید. چنین دردهایی ناگهانی و تیز و شدید هستند و در اثر درد احساس لرزش  می‌کنید. مدت زمان این دردها بین چند ثانیه تا چند دقیقه بوده و دوا می‌ندارند.

شدت و عوامل تشدید کننده درد

به دردهایی که با هر حرکتی نظیر سرفه کردن، عطسه کردن و خندیدن یا پس از ایستادن ها یا نشستن ‌های طولانی مدت بدتر  می‌شوند نیز باید توجه بیشتری نشان داد.

علائم جدی و خطرناک

آخرین علامت و مهم ترین آنها افتادگی پا(Foot Drop) است. این عارضه باعث کشیدگی نوک پا به روی زمین و از دست دادن تعادل و زمین خوردن ‌های ناگهانی  می‌شود و در واقع نوعی از فلج است.

سایر علائم

از دیگر علائم مربوط به دردهای ناشی از این بیماری  می‌توان به بی حسی و سوزن سوزن شدن پا و انگشتان آن اشاره کرد.

پزشک پس از معاینات فیزیکی که از بیمار  می‌خواهد دراز کشیده و پای خود را به صورت عمودی بالا ببرد، تست SLR و معاینه انگشت شست و توانایی راه رفتن روی پنجه و پاشنه پا و بررسی سوابق بیمار و طرح سؤالاتی از وی، از روش ‌های تشخیصی دقیق تری نظیر سی تی اسکن، نوار عصب و عضله، اشعه ایکس و MRI استفاده  می‌کند.

چه زمانی دیسک کمر خطرناک  می‌شود

دیسک کمر علاوه بر دردهایی که ایجاد  می‌کند  می‌تواند منجر به ایجاد آسیب ‌های جدی تری نیز شده و در صورت بی توجهی عوارضی جبران ناپذیر برای فرد مبتلاء به دنبال داشته باشد.

اگر دیسک ‌های آسیب دیده روی اعصاب و ریشه ‌های عصبی فشار بیاورند علائ می‌مانند فلج در بیمار نمودار  می‌شود. فتق یا بیرون زدگی ‌های شدید در صورت عدم درمان  می‌توانند به آسیب دائ می‌عصبی منجر شوند. این آسیب دیدگی باعث بروز بی حسی و ضعف شدید عضلات  می‌شود به گونه ای که بیمار در قسمت ‌های ران، پا، پهلوها و حتی روده و مثانه حسی نخواهد داشت. در این صورت قادر به کنترل ادرار و مدفوع خود و حتی پرداختن به امورات روزانه نخواهد بود.

تب و لرز و کاهش وزن مفرط و دشواری در اشاره کردن به نقطه ای معلوم و دقیق، سفتی و خشکی مفاصل و ناراحتی ‌های شک می‌از دیگر علائم خطرناک شدن این بیماری هستند.

هریک از این علائم به تنهایی خطرناک بوده و در صورت بروز هرکدام باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کرد.

انواع روش ‌های درمان دیسک کمر

برای درمان این عارضه، پزشک ممکن است از دو روش استفاده نماید. انتخاب هرکدام از این روش ها بستگی به میزان پیشرفت و شدت بیماری و زمان مراجعه شما به پزشک دارد. روش اول که اصطلاحاً غیرتهاج می‌نامیده  می‌شود بدون عمل جراحی بوده و در مرحله اول به بیمار توصیه  می‌شود تا برای مدتی معین استراحت کرده و از انجام هر نوع فعالیت سنگین خودداری نماید. البته منظور از استراحت به مدت طولانی نیست زیرا در این صورت عضلات دچار ضعف شده و روند درمان کند  می‌شود.

درمان ‌های غیرجراحی دیسک کمر

با توجه به اینکه هر جراحی ممکن است به موازات درمان، عوارض خاصی نیز به همراه داشته باشد در مراحل نخست این بیماری می‌توان با اقداماتی به بهبود این بیماری کمک کرده و زمان جراحی را به تعویق انداخت. مناسب بودن هر یک از این درمان ها را پزشک متخصص پس از معاینه و گرفتن شرح حال دقیق بیمار تشخیص می‌دهد. روش‌های غیرجراحی بهبود و درمان این عارضه را  می‌توان در دسته ‌های زیر جای داد:

1. فیزیوتراپی

از رایج ترین اقدامات برای کاهش درد و اسپاسم ناشی از این بیماری مراجعه به یک فیزیوتراپیست ماهر است. فیزیوتراپی برای بهبود دیسک کمر تنها متمرکز بر انجام حرکات خاصی نبوده و طیفی از انواع درمان ها را در بر  می‌گیرد که هر یک  می‌توانند به صورت مجزا مورد استفاده قرار گرفته و در کاهش دردهای ناشی از التهاب و فتق دیسک کمر مؤثر باشند. برخی از این روش ها عبارتند از آب درمانی، موبیلیزیشن عصب(nerve mobilization)، ماساژ، استفاده از گرما و سرما، لیزردرمانی و…

2. درمان دیسک کمر با ورزش

 انجام منظم تمرینات ورزشی خاص که در جهت تقویت عضلات قسمت تحتانی و مرکزی بدن هستند  می‌تواند در درمان بدون جراحی دیسک کمر مؤثر باشد. اما باید توجه داشته باشید که در صورت وجود درد در سیاتیک و پا باید ورزش ها را زیر نظر پزشک متخصص انجام دهید تا از آسیب بیشتر پیشگیری کنید. زیرا بسیاری از ورزش ها چناچه به صورت ناآگاهانه و با شدت بالا انجام شوند  می‌توانند باعث تشدید مشکلات ناشی از دیسک کمر شوند.

در این زمینه  می‌توان از یک فیزیوتراپیست یا استئوپات کمک گرفت. ورزشی که توسط متخصصین برای شما انتخاب  می‌شود متناسب با سطح آمادگی جسمانی شما بوده و به شما کمک  می‌کند با تکیه بر حرکات کششی و با کمترین میزان احتمال آسیب دیدگی نتیجه ای مطلوب به دست آورید.

3. تأثیر طب سوزنی در درمان دیسک کمر

 یکی دیگر از روش ‌های درمان غیر جراحی دیسک کمر استفاده از طب سوزنی است که در زمره روش ‌های طب سنتی قرار  می‌گیرد. البته این روش در همه انواع دیسک جوابگو نبوده و روشی قطعی و طولانی مدت نیست و تنها با کاهش درد، زمینه را برای بهبود بیماری فراهم  می‌سازد. در طب سوزنی به چند طریق درد کاهش  می‌یابد. با افزایش خون رسانی به محل دیسک باعث پاکسازی محل درد از عوامل التهابی  می‌شود همچنین طب سوزنی  می‌تواند باعث شل شدن عضلات شده و به این ترتیب باعث بهبودی خشکی و درد حاصل ازاسپاسم ماهیچه ‌های اطراف کمر  می‌شود.

4. تخت دکامپرشن روشی نوین در درمان دیسک کمر

 در ابتدا باید بدانیم دکامپرشن به چه معناست؟ دکامپرشن به معنای رفع فشار است. تخت دکامپرشن که به تخت رفع فشار ستون فقرات نیز شهرت دارد وسیله ای است برای کاهش فشار در ستون فقرات و درمان بیماری ‌هایی نظیر دیسک کمر،سیاتیک و…در این روش که نسبت به جراحی روشی جایگزین و ایمن محسوب  می‌شود نیرویی به دو استخوان مفصل جهت دور نمودن آنها از هم وارد  می‌گردد. در اثر نیروی اعمال شده فضای بیشتری بین مفاصل ایجاد شده و باعث کشش بافت نرم اطراف مفاصل و در نتیجه کاهش فتق ‌های بین مهره ای و فشار وارده بر روی ریشه ‌های عصبی و آزاد سازی ستون فقرات  می‌شود.

در واقع این روش آزادسازی ستون فقرات به روش غیرجراحی است. با استفاده از تخت دکامپرشن بافت برآمده دیسک به جای اولیه خود باز میگردد و این امر باعث کاهش فشار و در نتیجه کاهش چشمگیر درد  می‌شود.

5. اوزون تراپی دیسک کمر

 در این روش که برای بهبود و درمان بیماری ‌های مختلفی از آن استفاده  می‌شود، گاز، محلول یا مایع حاوی اوزون به طرق مختلفی اعم از خوراکی، پوستی و تزریقی وارد بدن بیمار  می‌شود. اوزون حاوی اکسیژن با یک اتم اضافه است. این اتم اضافه باعث افزایش قدرت اکسیژن  می‌شود و کارآیی زیادی دارد. این ساختار به خاطر وجود همین اتم اضافه تبدیل به اکسید کننده و ضدعفونی کننده قوی  می‌شود. در اوزون تراپی جریان خون و غلظت اکسیژن در مفصل افزایش یافته و مواد لازم برای ترمیم بافت ‌های آسیب دیده یعنی همان تارهای کلاژن که لایه سخت دیسک را تشکیل  می‌دهند، تأمین  می‌شود. همچنین اوزون به دلیل دارا بودن خاصیت ضدالتهابی تأثیر به سزایی در بهبود درد مفاصل دارد.

به دلیل بهبود اکسیژن رسانی پس از اوزون تراپی جریان خون در محل افزایش یافته، به ترمیم غضروف کمک  می‌کند و از تخریب بیشتر بافت جلوگیری به عمل  می‌آورد. این روش نسبتاً جدید بوده و برای برخی بیماران مفید واقع  می‌شود. اوزون به دلیل دارا بودن خاصیت ضدالتهابی برای بیمارانی که دچار اسپاسم ‌های مکرر  می‌شوند گزینه مناسبی محسوب شده و  می‌توان گفت روشی بی خطر و مقرون به صرفه است.

بنا به تشخیص پزشک ممکن است تزریق در چند مرحله صورت گیرد. تزریق ها با بی حسی موضعی انجام  می‌شود و بیمار هیچ دردی را در حین درمان حس ن می‌کند. قبل از تزریق با کمک تجهیزات تصویربرداری محل دقیق دیسک آسیب دیده مشخص  می‌شود. شایان ذکر است که این روش نیاز به بستری ندارد. پس از اوزون تراپی بیمار باید به مدت دو ساعت از رانندگی و به مدت چهار هفته از بلند کردن اجسام سنگین تر از پنج کیلو خودداری کرده و نباید بیش از ده دقیقه در حالت نشسته باقی بماند. اما پیاده روی ایرادی نداشته و اغلب توسط پزشک توصیه  می‌شود.

از دیگر نکات حائز اهمیت پس از اوزون درمانی استفاده از صندلی ‌های دسته دار برای نشستن است تا فشار به روی دسته ‌های صندلی وارد شود. همچنین استفاده از توالت فرنگی الزا می‌است.

6. مانیپولاسون (درمان دستی) و دیسک کمر

مانیپولاسیون، مانیپولیشن یا مانوال تراپی (Manual Therapy) در واقع تکنیکی است تخصصی که در زمره درمان ‌های غیرجراحی قرار گرفته و با اعمال نیرو بر مفاصل نواحی مختلفی چون ستون فقرات  می‌تواند در درمان درد کمر ناشی از فتق یا بیرون زدگی دیسک مؤثر باشد. این نوع درمان نه تنها در کاهش درد بلکه در بهبود عملکرد ستون مهره ها  می‌تواند نقش داشته باشد زیرا ستون فقرات به عنوان کلیتی یکپارچه در نظر گرفته شده و درمان صورت  می‌پذیرد. گاهی در رادیوگرافی هیچ علامتی از اختلال به چشم نمیخورد. اما عملکرد بین مهره ها دچار مشکل شده و دردناک  می‌شود. در چنین مواقعی اصطلاح تشخیصی خاصی تحت عنوان «اختلال عملکرد کوچک بین مهره ای دردناک» به کار برده  می‌شود. لفظ کوچک دقیقا به غیر قابل مشاهده بودن این اختلال اشاره دارد. این روش اگر توسط فیزیوتراپ ماهر و متخصص طب فیزیکی و توانبخشی انجام شود

روشی است کاملاً بی خطر و بدون عارضه. تعداد جلسات توسط پزشک معالج مشخص شده و بسته به شدت بیماری متفاوت هستند. محدودیت سنی در این نوع درمان وجود ندارد اما در مورد سالمندان با احتیاط بیشتری انجام  می‌شود. موارد ممنوعیت این نوع درمان شامل ابتلاء به پوکی استخوان شدید، روماتیسم مفصلی، سابقه شکستگی مهره، عفونت یا تومور ستون فقرات  می‌شود.

7. رفلکسولوژی چیست و چگونه به بهبود درد دیسک کمر کمک  می‌کند

یکی دیگر از روش ‌های غیر جراحی در درمان دیسک کمر استفاده از روش رفلکسولوژی است. این روش که بر اساس ماساژ کف پا و بر پایه آموزه ‌های کشورهای چین و مصر باستان به وجود آمده نخستین بار در سال 1913 در ایالات متحده آمریکا برای بهبود دردها مطرح شد. در رفلکسولوژی با وارد کردن فشار به نقاط خاصی از کف پا در سایر قسمت ‌های بدن تغییرات فیزیکی ایجاد  می‌شود. با ماساژ قسمت مشخص از کف پا درد در کمر یا سایر نقاط بهبود  می‌یابد.

8. تجویز مسکن ‌های خوراکی یا تزریقی

در مراحل ابتدایی و زمانی که درد خفیف است  می‌توان از مسکن ‌های بدون نسخه نظیر استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کرد. در صورت بروز اسپاسم درمان ‌هایی نظیر قرص یا آمپول ‌های ضدالتهابی نظیر دیکلوفناک یا ملوکسی کام یا داروهای شل کننده عضلانی مانند متوکاربامول یا تیزانیدین یا ناپروکسن تجویز  می‌شود. آمپول کتورولاک که از جماه مسکن ‌های ضد التهابی و غیر استروئیدی است هنگام بروز دردهای متوسط تا شدید به کار برده  می‌شود. داروی دیگری که در درمان دیسک استفاده  می‌شود پرگابالین یا گاباپنتین است که باعث کند شدن انتقال حس درد از نخاع به مغز  می‌شوند.

 چنانچه هیچکدام از این داروها مؤثر واقع نشوند از تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی بر روی ریشه عصب یا اطراف ریشه عصبی استفاده  می‌شود که اسپیدورال نام دارد.

9. RF یا رادیو فرکوئنسی

این روش نیز روشی غیر تهاجمی‌در درمان دردهای ناشی از فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر است. در این روش ریشه ‌های عصبی به طور موقت توانایی انتقال پیام ‌های عصبی و سیگنال ‌های درد را از دست  می‌دهند. در رادیوفرکوئنسی که عصب کشی ستون فقرات هم نام دارد ابتدا یک سوزن توخالی در مجاورت عصب انتقال دهنده درد قرار گرفته و یک الکترود در بخش بالایی سوزن تعبیه  می‌شود.با استفاده از گرمای حاصل از امواج رادیویی یک اسکار حرارتی در عصب انتقال دهنده درد ایجاد کرده و مسیر انتقال درد به طور موقتی مسدود  می‌شود و ضایعه ایجاد شده از ارسال سیگنال ‌های درد توسط عصب به مغز جلوگیری  می‌کند.

این روش در مقایسه با سایر روش ها از دوام بیشتری برای تسکین درد برخوردار است. RF نیز بدون نیاز به بیهوشی و تنها با بی حسی موضعی انجام  می‌شود و در صورت نیاز  می‌تواند برای بیش از یک عصب مورد استفاده قرار گیرد.

مدت زمان عمل بین پانزده دقیقه تا دو ساعت بوده و احتیاجی به بستری شدن ندارید. تا 24 ساعت پس از عمل باید استراحت کرده و از انجام کارهای سنگین رانندگی پرهیز کنید. در صورت تأیید پزشک پس از یک الی دو روز  می‌توانید فعالیت ‌های معمول خود را از سر بگیرید. احساس درد و اسپاسم تا چند روز پس از عمل طبیعی است و استفاده از داروهای مسکن یا کیسه یخ تجویز  می‌شود. برای بهبود سریع تر و حصول نتایج بهتر شاید پزشک چند جلسه فیزیوتراپی را به شما توصیه کند.

10. تزریق PRP یا پلاسمای غنی از پلاکت

استفاده از این روش در سال ‌های اخیر مورد استقبال زیادی قرار گرفته است. برای استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت یا PRP ابتدا خون از یکی از سیاهرگ ‌های دست گرفته شده و با استفاده از دستگاه سانتریفیوژ پلاکت آن جدا  می‌شود. برای افزایش اثربخشی پلاکت ‌های جدا شده با خون اولیه ترکیب  می‌شوند و سپس در ناحیه مورد نظر تزریق  می‌شود. خونی که تغلیظ شده حاوی پروتئین ‌های بیو اکتیو است. بعد از افزایش غلظت پلاکت خون این پروتئین ها به طور طبیعی باعث تسریع فرآیند بهبود بافت آسیب دیده  می‌شوند. غلظت پلاکت خون در این نوع تزریق پنج برابر خون طبیعی شماست.

تزریق با بی حسی موضعی انجام  می‌شود، نیازی به بستری شدن نیست و ممکن است بین چهار تا پنج روز پس از تزریق دردی اندک در ناحیه تزریق احساس شود که طبیعی بوده و با خوردن مسکن ‌های ساده مانند استامینوفن برطرف  می‌شوند. یک هفته قبل از تزریق باید در صورت مصرف آسپرین، قطع شود.

 این روش اثرات طولانی مدت و قابل توجهی در کاهش درد دارد و به طور معمول فرد پس از چهار تا شش هفته از تکمیل درمان، اثرات آن را به وضوح مشاهده خواهد کرد. تعداد جلسات بسته به شدت بیماری توسط پزشک متخصص تشخیص داده  می‌شوند و هرچند اغلب بیمار پس از جلسه اول بهبودی قابل ملاحظه ای را مشاهده  می‌کند اما بهتر است بین هر سه تا شش هفته و تا سه نوبت انجام شود.

جراحی دیسک کمر

تا اینجا انواع روش ‌های غیرتهاجمی‌را معرفی کردیم. حال در ادامه قصد داریم تا به آخرین روش درمان دیسک نیز بپردازیم. از آنجا که جراحی دیسک نیز مانند هر جراحی دیگری دارای عوارضی است تنها در صورتی که بیماری پیشرفته باشد و درمان ‌های بدون جراحی و آسان تر در بهبود و متوقف ساختن روند پیشرفت بیماری تأثیری نداشته باشند جراحی صورت  می‌گیرد.

 هنگامی‌که پارگی دیسک اتفاق  می‌افتد در واقع ماده ژلاتینی دیسک یا هسته دیسک از سوراخی که در قسمت سخت دیسک ایجاد شده بیرون آمده و مانع از جوش خوردن دو سر حلقه دور خود می‌شود. در عمل جراحی دیسک پس از برداشتن هسته دیسک، دو سر حلقه به یکدیگر پیوند زده  می‌شوند و در واقع قسمتی که جوش  می‌خورد دیسک را ترمیم  می‌کند.

احتمال موفقیت عمل جراحی دیسک بسیار بالا و بین هفتاد تا هشتاد درصد است. بین بیست تا سی درصد ممکن است نتیجه مطلوب حاصل نشده و در چهار درصد نیز احتمال پارگی مجدد دیسک وجود دارد.

روش ‌های جراحی دیسک پاره شده به دو دسته تهاجمی‌ و کم تهاجمی‌تقسیم  می‌شوند که مدت زمان بهبود در جراحی ‌های کم تهاجمی بسیار کوتاه تر از جراحی سنتی است.

 در روش تهاجمی‌یا جراحی باز یا لامینوتومی(لامینکتومی) که قدیمی می‌ترین روش جراحی دیسک کمر بوده و لامینکتومی‌ هم نامیده می‌شود، بیمار بیهوش، استخوانی که روی ریشه ‌های عصبی را پوشانده و لامینا نام دارد برداشته شده و کانال نخاعی باز  می‌شود.ریشه عصبی به کنار کشیده شده سپس دیسک از زیر ریشه عصبی خارج  می‌شود.

روش دوم که جدیدتر است جراحی میکروسکوپی یا میکرودیسکتو می‌نام دارد. مراحل انجام آن درست مانند روش نخست است با این تفاوت که شکاف کمتری داده  می‌شود و مقدار کمتری از استخوان لامینا برداشته  می‌شود. در این روش برای مشاهده ریشه عصبی از میکروسکوپ استفاده  می‌شود و به همین دلیل شناسایی بافت ‌های آسیب دیده آسان تر و جراحی از دقت بالاتری برخوردار است.

روش سوم که  می‌توان گفت بهترین روش جراحی کم تهاجمی‌است جراحی دیسک کمر با آندوسکوپی است. در این روش کانال نخاع از طریق برش جراحی باز نمی‌شود بلکه ابتدا از راه سوراخ بین مهره ای یک سوزن وارد دیسک شده و سپس لوله ‌هایی که به تدریج قطر آنها افزایش  می‌یابد وارد فضای دیسک  می‌شوند. پس از آن لوله باریکی که لنز به آن متصل شده و آندوسکوپ نام دارد وارد فضای دیسکی شده و دیسک خارج  می‌شود.

نوع دیگر جراحی عمل بسته است که در آن پس از بی حسی موضع سوزن ‌های بسیار ظریفی وارد دیسک شده و از طریق یک میکروموتور قسمت داخلی دیسک خورد و به وسیله یک لوله به بیرون تخلیه  می‌شوند. این روش برای تمام بیماران تجویز نمی‌شود و تنها مناسب کسانی است که تنگی کانال نداشته  و دیسک دچار پارگی نشده باشد.

مراقبت ‌های بعد از جراحی دیسک کمر

پس از انجام هر جراحی برای حصول نتایج بهتر و پیشگیری از بروز مشکل پزشک توصه ‌هایی به بیمار ارائه  می‌دهد. مراقبت ‌هایی که بیمار پس از عمل جراحی دیسک کمر باید انجام دهد به شرح زیر  می‌باشد:

1. تعویض رزوانه پانسمان ‌های زخم. از استفاده مستقیم بتادین روی زخم اجتناب کنید.
2. 3 تا 5 روز پس از جراحی به حمام رفتن مبادرت نمایید.
3. حرکت دادن مداوم پاها می‌تواند از لخته شدن خون در عروق پیشگیری کند.
4. در دوران نقاهت به صورت مداوم از کمربند طبی یا بریس ستون فقرات سه ماه به طور مداوم استفاده شود.
5. برای راه رفتن از کفش ‌های استاندارد استفاده کنید. کفشی که 2 تا 3 سانتی متر پاشنه داشته و دارای نوک پهن باشد.
6. برای خوابیدن از تشک ‌های سفت استفاده کنید.
7. نماز را روی صندلی و به حالت نشسته بخوانید.
8. هنگام بلند شدن از تخت ابتدا به پهلو قرار گرفته سپس چند دقیقه روی تخت نشسته و در صورت نداشتن سرگیجه از جای خود بلند شوید.
9. در صورت سکونت در طبقات بالای ساختمان و عدم وجود آسانسور بیمار باید توسط صندلی و به کمک سه نفر جابجا شود
10. انجام منظم فیزیوتراپی می‌تواند به بیمار در انجام فعالیت ها و همچنین حفظ ستون فقرات در وضعیتی ایمن، کمک کند.
11. کنترل وزن. یکی از دلایل بروز کمردردهای مزمن وزن بالاست. بهتر است پس از جراحی با رعایت یک رژیم غذایی مناسب وزن خود را در حالت ایده آل نگه دارید. همچنین بیشتر از غذاهای نرم استفاده شود تا از بروز یبوست جلوگیری کند.
12. برای بلند کردن اجسام از روش صحیح استفاده کنید.
13. حتماً ورزش را در برنامه روزانه خود بگنجانید.

عوارض جراحی دیسک کمر

جراحی دیسک کمر نیز مانند تمام جراحی ها عوارض و خطراتی به دنبال دارد. البته عوارضی که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد در همه افراد بروز نمی‌کند و بسته به مراقبت ‌های پس از عمل و توان بدنی بیمار متفاوت خواهد بود.

1. عفونت

در صورتی که محل زخم به درستی ضدعفونی و تمیز نشود احتمال بروز عفونت وجود دارد.

بازگشت بیماری

در حدود 4 درصد از بیماران ممکن است دیسک مجدداً پاره شود

2. آمبولی ریه

این عارضه در اثر لخته شدن خون در ریه رخ  می‌دهد و ممکن است پس از هر جراحی به وجود آید

3. آسیب دیدگی عصب ها

در مواردی ممکن است عمل دیسک کمر باعث آسیب دیدگی اعصاب شود در نتیجه نه تنها درد کاهش نیم یابد بلکه شدیدتر نیز خواهد شد.

4. مشکل در مجاری ادرار

پس از عمل جراحی دیسک کمر ممکن است مشکل احتباس یا تکرر ادرار داشته باشید که به مرور حل  می‌شود.

راه ‌های پیشگیری از دیسک کمر

بلند کردن اجسام به روش صحیح

از بلند کردن ناگهانی اجسام سنگین خودداری کنید و به آرامی ‌اجسام را بلند کرده و حرکت دهید

مصرف مکمل ‌های کلسیم و ویتامین دی

 مصرف این مکمل ها به داشتن استخوان ‌های قوی و جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان که یکی از دلایل بروز کمردرد است، کمک شایانی  می‌کند. غذاهایی مانند ماهی ‌های چرب، پنیر، تخم مرغ، جگر گوساله، شیر و ماست منابع خوب کلسیم هستند.

پوشیدن کفش ‌های مناسب

 استفاده از کفش ‌های مناسب خصوصاً برای کسانی که بیشتر روز را باید سرپا باشند، کمک بزرگی به پیشگیری از کمردرد  می‌کند.

حفظ وضعیت خوب بدن در هنگام نشستن و ایستادن

 بهتر است هنگام نشستن ‌های طولانی مدت وضعیت بدن خود را هرازچندگاهی تغییر دهید. پشتی صندلی باید در زاویه بین 100 تا 110 درجه باشد. در این صورت بهتر  می‌تواند وزن بالاتنه را نگه دارد. همچنین صاف ایستادن  می‌تواند از محافظت از ستون فقرات و حفظ عملکرد بهینه آن کمک بسیار کند.

شکل خوابیدن صحیح

 بهترین حالت خوابیدن ، خوابیدن به پهلو است. در حالتی که یک بالشت کوچک در بین زانوها قرار دارد.

کاهش وزن

 وزن بالا فشار زیادی به ستون فقرات وارد  می‌کند لذا کاهش وزن و درمان چاقی  می‌تواند از کمر درد و دیسک کمر پیشگیری کند.

انجام تمرینات ورزشی منظم

 ورزش منظم باعث تقویت عضلات شده و کمردردهایی را که ناشی از حوادث هستند کاهش  می‌دهد.

نقش رژیم غذایی در پیشگیری و درمان دیسک کمر

پیروی از یک رژیم غذایی سالم  می‌تواند هم به پیشگیری از کمر درد کمک کند و هم عوارض ناشی از ابتلاء به دیسک کمر را کاهش دهد.

یکی از دلایل کاهش تراکم استخوان کمبود منیزیم است . منیزیم در سبزیجاتی که برگ ‌های سبز دارند، ماهی، لوبیا، آجیل، غلات کامل، ماست، موز، شکلات و کاکائو به وفور یافت  می‌شود.

دومین ماده لازم برای حفظ سلامت استخوان ها ویتامین D3 است که به جذب کلسیم کمک  می‌کند. این ویتامین به طور طبیعی در زرده تخم مرغ، ماهی ‌هایی نظیر قزل آلا، جگر یافت  می‌شود.

پس از انجام درمان ‌های لازم در صورت بروز کمر درد و دیسک کمر این مواد غذایی  می‌توانند به بهبودی ستون فقرات شما کمک کنند: سبزیجاتی مانند کلم بروکلی، اسفناج و مارچوبه. میوه ها و سبزیجات قرمز رنگ مانند گوجه فرنگی خام، زغال اخته، فلفل قرمز، چغندر، پیاز قرمز و انواع توت ‌های قرمز. محصولات حاوی سویا نظیر شیر سویا و پنیر سویا و حتی خود دانه سویا. مصرف روغن زیتون و زیتون سیاه. مصرف آجیل و میوه ‌هایی مانند زردآلو و انجیر.

سخن آخر

این بیماری نیز مانند تمام بیماری‌ها قابل پیشگیری است و حتی در مراحل ابتدایی و در صورت تشخیص زودهنگام با درمان های غیرجراحی مانند ورزش، فیزیوتراپی و دارو قابل کنترل و درمان است. اما در مراحل پیشرفته تر ممکن است بنا به تشخیص پزشک نیاز به جراحی داشته باشید که اصلاً جای نگرانی نیست زیرا با پیشرفت روزافزون علم، پزشک با روش‌های مدرن و کم تهاجمی می‌تواند جراحی را با کمترین میزان برش حتی بدون نیاز به آن انجام دهد. اما عدم درمان به موقع این عارضه باعث بروز صدمات جبران ناپذیر و ضایعه های بزرگ‌تری خواهد شد. بنابراین تا قبل از بروز این عوارض باید با مراجعه به پزشک متخصص برای درمان اقدام و جلوی بروز آنها گرفته شود.

سرکار خانم دکتر ناهید ونارجی دارای بورد تخصصی پزشکی ورزشی از دانشگاه علوم پزشکی ایران با رتبه برتر. آماده ارائه مشاوره و روش ‌های درمانی نوین در درمان بیماری ‌های مربوط به ستون فقرات در شهر قم  می‌باشد. جهت گرفتن وقت جهت مشاوره و ویزیت با شماره‌های درج شده در سایت به آدرس https://drvenarji.com مراجعه فرمایید.

سؤالات متداول

آیا پارگی دیسک بدون جراحی درمان پذیر است؟

بله با روش ‌های طب فیزیکی و توانبخشی  می‌توان تا حد زیادی علائم پارگی دیسک را بهبود بخشید.

آیا برای عدم بازگشت پارگی دیسک تضمینی وجود دارد؟

بله. در بیش از 70 در صد موارد بازگشت علائم وجود ندارد.

آیا با ورزش می‌توان دیسک کمر را درمان کرد؟

بله. زیر نظر متخصص طب فیزیکی میتوان به کاهش دردهای ناشی از دیسک کمر کمک شایانی کرد.

چه زمانی باید برای درمان اقدام کرد؟

هر دردی که بیش از سه ماه تداوم داشته باشد باید به طور جدی بررسی شود. زیرا کوتاهی در درمان می‌تواند عوارض جبران ناپذیری به دنبال داشته باشد.

چه بیمارانی به درمان دیسک کمر از راه جراحی نیاز دارند؟

بیمارانی که این علائم را دارند: عدم کنترل ادرار و مدفوع، فلج و ضعف پیش رونده، ضعف شدید عضلانی.

کدام متخصص ها جراحی به روش کمتر تهاجمی‌یا جراحی ‌های بسته دیسک کمر را انجام می‌دهند؟

متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و متخصصین فلوشیپ درد.